Công giáo và Chính thống giáo khác nhau ra sao?

Nguồn : “ The differences between the Catholic and Orthodox churches ”, The Economist, 12/02/2016.

Biên dịch : Ngô Việt Nguyên | Biên tập : Lê Hồng Hiệp

Đối với một người không phải là Ki-tô hữu, thậm chí còn với một tín hữu Ki-tô giáo mong ước tối giản giáo lý và việc thờ phụng, thì giáo hội Công giáo và Chính thống giáo hoàn toàn có thể rất giống nhau. Cả hai đều sử dụng những nghi lễ phức tạp với nguồn gốc rất lâu rồi và có nhiều hàng ngũ tu sĩ mặc áo choàng dài ; cả hai bên đều cho rằng họ duy trì tính liên tục từ buổi bình minh của thời đại Ki-tô, cả hai đều có truyền thống lịch sử thần học và học thuật nhiều mẫu mã, và nói chung là có ký ức tổ chức triển khai lâu bền hơn. Chỉ có một độc lạ có vẻ như rất nhỏ phân biệt các phiên bản kinh tin kính của họ, qua đó đặt ra những đức tin cơ bản về Chúa ba ngôi Cha, Con và Thánh Thần. Như vậy thì tại sao hai nhóm tôn giáo không thống nhất với nhau ? Vào ngày 12/2, Giáo Hoàng Francis và Thượng Phụ Kirill của Moskva, lãnh đạo Giáo hội Chính thống giáo Nga, sẽ gặp nhau ở Cuba. Dù sự kiện này không phải là không có tiền lệ trong 10 thế kỷ qua, nhưng cuộc gặp như vậy vẫn rất không bình thường. Tại sao ?

Một phần của câu vấn đáp là chính bới cả hai giáo hội đều có ký ức vĩnh viễn, do đó những độc lạ nổi lên nhiều thế kỷ trước vẫn còn quan trọng. Sự chia rẽ chính thức giữa Ki-tô phương Đông và Ki-tô phương Tây diễn ra vào năm 1054, và ở một mức độ nào đó phản ánh sự cạnh tranh đối đầu về văn hóa truyền thống và địa chính trị giữa đế chế Đông La Mã nói tiếng Hy Lạp, còn gọi là Đế chế Byzantium, và khu vực Tây Âu nói tiếng Latinh, nơi mà uy quyền của Đế chế ( Tây ) La Mã đã sụp đổ vào thế kỷ thứ năm, nhưng những TT quyền lực tối cao mới đã Open. Những stress mở màn tăng lên vào đầu thế kỷ thứ 11 khi những người Normandy theo Công Giáo tràn qua khu vực nói tiếng Hy Lạp ở miền nam Ý và áp đặt những lề lối Latinh vào các nhà thời thánh ở những khu vực trên. Thượng phụ Constantinople đã đáp trả bằng cách ngăn ngừa những nơi thờ phụng theo kiểu Latinh tại thành phố của ngài, và Giáo Hoàng đã gửi một phái đoàn đến Constantinople để xử lý yếu tố. Lãnh đạo phái đoàn, Hồng Y Humbert, đã tuyên vạ tuyệt thông với Thượng Phụ, và Thượng Phụ cũng làm điều tựa như với vị khách của mình ngay sau đó.

Trong những sự kiện dẫn đến sự chia rẽ ở đầu cuối, đã có những độc lạ ngày càng lớn giữa công bố của Giáo Hoàng về thẩm quyền của ngài so với quốc tế Ki-tô giáo, trái với quan điểm của Chính thống giáo rằng toàn bộ các TT cổ xưa của quốc tế Ki-tô giáo ( Antioch, Alexandria, và Jerusalem cũng như Rome và Constantinople ) gần như là ngang bằng nhau về tầm quan trọng. Bên Chính thống giáo phản đối việc Giáo Hoàng ủng hộ một phiên bản của kinh tin kính mà theo quan điểm của họ tương tự với việc ngầm hạ thấp vai trò của Chúa Thánh Thần ( Holy Spirit ).

Thêm vào độc lạ về thần học này là những xích míc địa chính trị lớn : vào năm 1204 quân đội Latinh đã cướp bóc Constantinople – nơi lúc đó vẫn là TT lớn nhất của quốc tế Ki-tô giáo về văn hóa truyền thống và thương mại – và áp đặt một chính sách Latinh trong 6 thập kỷ. Trong ký ức tập thể của Chính thống giáo, sự phản bội này bởi những người bạn bè Ki-tô hữu đã làm thành phố vĩ đại này suy yếu dần và khiến việc nó bị chinh phục bởi những người Hồi Giáo Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 1453 trở nên không hề tránh được.

Sau khi hai bên tách ra, quốc tế Ki-tô phương Đông và phương Tây sản sinh ra những truyền thống lịch sử thần học khác nhau. Phương Tây tăng trưởng ý niệm về luyện ngục ( purgatory ) và về việc “ trừng phạt thế ” ( tư tưởng cho rằng việc Chúa Ki-tô tự hiến thân là cái giá phải trả cho Chúa Cha khắc nghiệt ). Cả hai tư tưởng trên không mê hoặc những người Ki-tô hữu Chính thống giáo. Phương Đông, với thiên hướng trộn lẫn tri thức và mầu nhiệm, đã đi theo tư tưởng rằng Thiên Chúa là không hề hiểu được bởi lý trí con người nhưng hoàn toàn có thể tiếp cận được trải qua trái tim.

Đối với tín hữu Chính thống giáo, thần học Công Giáo có vẻ như quá phạm trù và lề luật ; còn so với người Công giáo, tư tưởng của Chính thống giáo về mầu nhiệm có vẻ như quá mơ hồ và không rõ ràng. Trong cuộc bàn luận được định trước trong vài tiếng tại trường bay Havana vào ngày 12/2, Đức Giáo Hoàng và vị Thượng Phụ sẽ không hề hòa giải những độc lạ đã lê dài hàng thế kỷ trên. Nhưng ít ra họ hoàn toàn có thể hiểu nhau hơn một chút ít.