“Video: Độc đáo những cỗ gà cúng ở Hà Tĩnh”
Vào những ngày rằm tháng Giêng, tháng Bảy hay những đợt nghỉ lễ trọng của dòng họ, tại những dòng họ ở huyện Lộc Hà (tỉnh Hà Tĩnh) những con gà được tạo thế rất đẹp, đứng oai nghi trên những cỗ cúng.
Những mâm cỗ cúng công phu, thích mắt tại những nhà thời thánh họ tại huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh.
Những mâm cỗ với thế “gà bay”, “gà quỳ”, “gà cưỡi mình rùa” được bày biện rất là cầu kỳ, thích mắt dâng cúng tổ tiên bộc lộ sự tôn kính tổ tiên, uống nước nhớ nguồn, dần tạo nên một nét văn hóa truyền thống đặc sắc.
Tại những nhà thời thánh họ, hàng trăm con gà được con cháu trong dòng họ sắp xếp một cách ngay ngắn để làm lễ tiến tổ, Những con gà được tạo hình trong những thế: như gà bay, gà quỳ, gà nằm…
Theo những người làm cỗ cúng san sẻ trong những thế gà làm cỗ cúng, khó làm nhất là thế gà bay vì phải trải qua nhiều công đoạn, tỉ mỉ và nhiều thời gian. Để làm gà bay ngoài góp vốn đầu tư công sức, tài lộc thì phải là thực sự tận tâm và có nghề.
Và những ngày răm tháng Giêng, tháng Bảy hay những ngày lễ trong của dòng họ, những mâm cỗ cúng được bày trí đẹp mắt, đặc sắc.
Để triển khai xong con gà bay mất nhiều thời hạn và công đoạn. Công đoạn đầu cắt tiết, làm sạch lông và bộ phận ruột; quy trình thứ hai tạo thế cho gà; cuối cùng luộc gà bằng một chiếc nồi chuyên dụng.
Anh Lê Quang Mạnh (xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh) cho biết: Muốn có con gà cúng đẹp, cần phải chọn được gà tốt, gà càng lớn càng đẹp nhưng khó làm. Chọn gà không quá non vì luộc sẽ dễ bị nứt mất thẩm mỹ. Thông thường người ta cắt tiết gà ở cổ, chúng tôi làm gà đứng thì cắt tiết ở lưỡi gà vì không để lại vết cắt gây mất thẩm mỹ. Thời gian luộc gà cũng phải chỉnh sửa chính xác, không để nước luộc quá sôi, thời gian luộc lâu dễ làm gà bị nứt.
Những cỗ cúng gà bay đứng trên mình rùa
Để có được con gà cúng đẹp, gà được tìm mua khắp các địa phương trong tỉnh, thậm chí còn phải đặt tận Nghệ An, Thanh Hóa trước cả tháng, gà già với khối lượng khoảng chừng chừng 4 – 6 kg, đẹp mã. Chọn mua gà không phải dễ, phải là người thông thuộc để nhìn con gà còn sống là biết được khi tạo thế có đẹp hay không. Khâu cắt tiết, vặt lông phải hết sức cẩn thận để không làm tác động ảnh hưởng đến da gà. Sau khi làm sạch, gà được tạo thế bay, quỳ, đứng, ngồi… với sự tương hỗ của dây thép, lạt giang.
Anh Mạnh chia sẻ với phóng viên: Để tạo được thế gà bay đẹp, chúng tôi dùng 2 chiếc nẹp tre lớn để tạo dáng gà trước khi vào luộc; dùng 2 chiếc đinh cứng cố định, còn nẹp tre và dây buộc dùng để tạo thế gà theo ý muốn.
Thế gà quỳ trên mâm cỗ cúng.
Để hoàn thành được một con gà thế đứng, quỳ, bay… phân phối đúng nhu yếu phải mất khoảng 3 tiếng đồng hồ và không phải ai cũng làm được.
Anh Lê Văn Quý (xã Bình Lộc, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh) cho biết: Công đoạn luộc gà cũng rất công phu. Phải dùng loại nồi chuyên dụng, kích thước lớn. Khi luộc phải căn chỉnh lửa, thời gian sao cho tương thích để gà vừa chín mà không bị nứt. Muốn gà giữ được màu sắc tươi sáng, không bị thâm đen cũng phải biết cách ngâm gà qua nước muối pha loãng với tỷ lệ hợp lý.
Ở mộ số dòng họ, mỗi dịp lễ tết, dòng họ còn tổ chức triển khai hội thi cỗ gà bay của các anh em trong họ và các dòng họ khác trong xã.
Những con gà bay được nhân dân xã Mai Phụ, huyện Lộc Hà cung tiễn lên vua Mai Hắc Đế.
Trao đổi với phóng viên, ông Lê Quang Hà – tộc trưởng dòng họ Đại tôn Lê Quang – cho biết: Con cháu trong dòng họ có truyền thống cuội nguồn tạo các thế gà đẹp trên các cỗ cúng hơn 10 năm nay. Đặc biệt là trong dịp rằm tháng Giêng và rằm tháng Bảy, con cháu trong dòng họ chế tác gà cúng đẹp rất nhiều. Việc này không chỉ thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn mà đã trở thành một nét đẹp văn hóa của dòng họ nói riêng và của địa phương nói chung.
