Giấy dó của người Mường ở Lương Sơn (Hòa Bình) tồn tại với lịch sử hàng trăm năm nay. Để tạo ra được giấy dó người nghệ nhân phải tốn rất nhiều công sức của con người và thời hạn mới triển khai xong được.
Ngày nay với sự tăng trưởng của các sản phẩm giấy công nghiệp đã dần ép chế những trang giấy dó vang bóng một thời. Với niềm đam mê nghề truyền thống, những nghệ nhân ở xóm Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình) vẫn tiếp tục gìn giữ, tăng trưởng nghề của cha ông để lại.
Nghề làm giấy dó ở xóm Suối Cỏ, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình đã có từ truyền kiếp nay.
Nghề làm giấy dó của người Mường ở Suối Cỏ tuy chỉ mới xây dựng tổ sản xuất, không tăng trưởng thành một làng nghề truyền thống, nhưng đã và đang sống sót như một dẫn chứng cho đôi bàn tay khéo léo, tài hoa và những giá trị văn hoá lâu đời của người Mường.
Trao đổi với PV ông Nguyễn Văn Chúc, vừa là nghệ nhân, vừa là Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn) chia sẻ: Nghề làm giấy dó đã sống sót từ hàng trăm năm về trước.
Thời đó, giấy dó được sử dụng trong những nghi lễ truyền thống cuội nguồn như tết, ma chay, cưới hỏi. Mỗi tờ giấy chính là nguyên vật liệu để những nghệ nhân bộc lộ những tác phẩm tranh vẽ tín ngưỡng Giao hàng thờ cúng, tục treo tranh, hay sử dụng làm giấy sắc phong trong những liên hoan cấp sắc, hội xuân…
Giấy dó được người Mường làm từ cây Dướng.
“Giấy dó còn được đóng thành quyển để viết chữ Mường. Trải qua bao thế hệ, những cuốn sách làm từ giấy dó có thể đã rách nát bìa mà nét chữ vẫn không phai màu. Tuy nhiên theo thời gian và sự tăng trưởng không ngừng của xã hội, những nét văn hóa truyền thống truyền thống truyền thống dân tộc bản địa rực rỡ cùng nghề truyền thống không ít bị mai một dần. Giờ đây, cả xóm chỉ còn 5 mái ấm gia đình duy trì, tăng trưởng nghề qua việc thành lập tổ sản xuất.
Giấy dó là loại giấy rất đặc biệt, vì vậy quy trình sản xuất rất cầu kỳ. Để làm được mẫu mẫu mẫu loại loại sản phẩm giấy dó phải trải qua 35 công đoạn, từ việc lấy nguyên liệu, ngâm ủ đến làm ra sản phẩm cũng phải mất nửa tháng trời”- ông Nguyễn Văn Chúc, Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ cho biết thêm.
Ông Nguyễn Văn Chúc, Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ đang sản xuất giây dó.
Theo ông Chúc: Giấy dó được làm từ những nguyên vật liệu tự nhiên sẵn có như, cây dó và cây dướng (người Mường còn gọi là cây ráng). Theo thời gian, dụng cụ để làm giấy dó cũng được nâng cấp cải tiến dần để rút ngắn quy trình sản xuất. Các dụng cụ đa phần là khuôn làm bằng vải, có nhiều kích cỡ khác nhau (30cm x 40cm, 60cm x 80cm, 60cm x 120cm), nồi nấu chất liệu giấy, máy khuấy nguyên liệu, tàu ngâm lề và bể seo bột giấy…
Giấy dó là nét văn hóa đặc sắc của người Mường cần được gìn giữ và phát huy.
Trong thời gian Tết Nguyên đán ngày càng tới gần, gia đình nghệ nhân Nguyễn Văn Chúc lại quay quồng chuẩn bị nguyên vật liệu làm giấy dó theo đơn đặt hàng của du khách. Công việc tuy vất vả, nhưng với nhận thức cần giữ gìn giữ bản sắc văn hoá dân tộc, ông vẫn luôn giữ ngọn lửa đam mê duy trì hoạt động sản xuất, để giới thiệu sản phẩm giấy dó đến với hành khách thập phương tránh khỏi mai một.
Bột giấy lỏng được đổ lên khuôn bên dưới có lót vải, tráng thật mỏng mảnh giống như tráng bánh cuốn. Sau đó được bóc ra, từng chồng giấy sẽ được ép rồi phơi khô.
Nghệ nhân Hoàng Thị Hậu, xóm Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn), cho hay: “Khi cây dướng cao chừng 3 mét, chúng tôi chặt về và vô hiệu lá, cành, vỏ ngoài. Sau đó cắt phần vỏ giữa thành từng đoạn ngắn đem luộc. Bước tiếp theo tôi ngâm vỏ cây với vôi và đưa vào máy khuấy thành bột nhuyễn, đem lọc lấy nước trong (còn được gọi là lề) rồi cho vào đoạn ngâm lề trong tàu và seo giấy. Bình quân cứ 10 kg vỏ tươi hoặc 4 kg vỏ khô nguyên vật liệu sẽ làm ra khoảng 120 tờ giấy”.
Hiện nay, nghề làm giấy dó đang được những nghệ nhân xứ Mường gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc.
Từ bàn tay khôn khéo của người Mường, với những bí quyết riêng giấy gió tuy mỏng manh nhưng dai và bền hơn giấy sản xuất công nghiệp, nếu được bảo quản ở nơi khô ráo, giấy có thể để vài chục năm. Hiện nay giấy dó không đơn thuần là nguyên vật liệu để vẽ tranh, viết chữ; giấy dó dưới sự phát minh sáng tạo của những nghệ nhân đã trở thành sản phẩm phục vụ cho phát triển du lịch ở nhiều nơi trong cả nước.
Ngoài khu vực các tỉnh miền Bắc, giấy dó của người Mường Suối Cỏ còn được các công ty lữ hành, du lịch khu vực miền trung, miền nam như Huế, Hội An, Đà Nẵng, Lâm Đồng… tin cậy lựa chọn.
Giấy dó cũng được các nghệ nhân làm nên những bức tranh dân gian đặc sắc, trở thành quà tặng cho bạn bè người thân vào các ngày Lễ tết. Đặc biệt, giấy dó còn được các thầy đồ dùng để viết bức thư pháp đẹp, mang đầy ý nghĩa giành tặng cho những người xin chữ với mong muốn cầu chúc cho gia đình 1 năm mới may mắn, bình an, tài lộc, vạn sự hanh thông.
