Khám Phá Cách Uống Rượu Cần Của Người Ê-Đê

Với người đồng bào Ê-đê, rượu cần có vai trò quan trọng trong hoạt động và sinh hoạt hàng ngày. Ở đâu có tiệc tùng, cưới hỏi, mừng thọ, tang ma, khách khứa, bầu bạn … ở đó có rượu cần.

Theo các già làng người Ê-đê, từ thời xưa trong các Trường ca, Anh hùng ca ( Sử thi ) như : Đam San, Xinh Nhã … rượu cần đã từng được nhắc đến khi tổ chức triển khai hội hè để mừng chiến công. Người Ê-đê hiện vẫn còn lưu truyền 2 câu thơ : “ Có rượu cần mới biết được việc / Có thuốc lá mới hỏi được câu ” để nói lên tầm quan trọng của rượu cần trong đời sống hằng ngày. Ông Ama H’Nguôn – trưởng buôn Ako Dhong ( TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk ) – bộc bạch : “ Buôn tôi phần đông nhà nào cũng có rượu cần, rượu cần mà ngon là chôn dưới đất cả năm trời, tối thiểu cũng khoảng chừng 2 đến 3 tháng thì mới dùng được! Rượu cần so với người đồng bào Ê-đê chúng tôi quan trọng lắm! Không thể thiếu được! ”.

Người đồng bào Ê-đê tại buôn Ea Anur (xã Pơng Drang, huyện Krông Buk, tỉnh Đắk Lắk) khi sinh hoạt uống rượu cần.

Trong một năm người đồng bào Ê-đê có khá nhiều liên hoan : Lễ ăn cơm mới, lễ cúng bến nước, lễ bỏ mả, lễ thổi tai em bé, lễ mừng thọ … Nhằm sẵn sàng chuẩn bị cho mùa tiệc tùng, từ trước đó rất lâu người Ê-đê đã làm rượu cần chưng cất trong nhà, chỉ chờ đến mùa liên hoan là mang ra sử dụng. Ở các buôn người đồng bào Ê-đê phần nhiều mái ấm gia đình nào cũng có rượu cần. Ít nhất cũng vài ché, vài hũ, thậm chí còn nhiều mái ấm gia đình có hàng chục ché, hàng chục hũ là chuyện thông thường.

Điều đặc biệt quan trọng ở người đồng bào Ê-đê là họ chỉ dùng duy nhất một ống trúc thông ruột, chiều dài khoảng chừng một mét để uống. Rượu cần được uống trong khoảng trống của ngôi nhà dài, cột bên một cây cọc ở trong nhà nhô lên khỏi sàn nhà khoảng chừng một mét, trên đầu cây được trang trí hoa văn. Khi uống rượu, gia chủ mở nắp bỏ lớp lá đậy trên miệng, đổ đầy nước, để chừng một giờ đồng hồ đeo tay cho rượu ngấm. Nước đổ vào ché là thứ nước suối trong vắt, ngọt sắc, cực kỳ mát lành được lấy từ dòng nước đầu nguồn của buôn làng. Sau khi đọc lời cầu khấnthần ( Yàng ) mong ước thần sẽ mang đến sức khỏe thể chất, như mong muốn, tốt đẹp. Nữ gia chủ là người uống tiên phong, sau đó đưa cần trao cho khách. Thường thường khách đỡ lấy cần rượu bằng hai tay, một tay đứng đầu cần, một tay cầm phần thân cần sát miệng ché, từ từ vuốt dọc lên rồi uống. Cần rượu cứ thế được chuyền từ tay người này đến người khác, cho đến khi tàn cuộc vui.

Trong khi uống rượu cần, một người dùng sừng trâu có đục lỗ ( hoặc dùng cái ca ) rót nước vào ché, còn phía bên kia là người uống. Có điều người đồng bào Ê-đê không khi nào uống rượu cần một mình. Nếu mái ấm gia đình nào hành khách thì gia chủ sắp xếp một người nữ rót nước, còn thông thường mọi người đã quen biết nhau từ trước thì không bắt buộc người nữ là người rót nước. Điều đặc biệt quan trọng khi uống rượu cần người uống không được phép phủ nhận và phải mời mọi người xung quanh như thể cách để bộc lộ phép nhã nhặn. Có 1 số ít buôn làng người Ê-đê, trước khi uống rượu cần, người uống phải rót ra các ống tre nhỏ ( hoặc ly ) để sẵn giữa nhà để mời mọi người xung quanh. Bao nhiêu rượu được rót vào ống tre ( hoặc ly ) nghĩa là người đó có bao nhiêu con cháu. Điều này cũng có nghĩa là thay cho lời trình làng về mái ấm gia đình, con cháu của người uống.

Theo già làng Ama Bích ( buôn Tring, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk ), khoảng trống uống rượu cần khi tiếp khách của người Ê-đê cũng tùy thuộc vào thực trạng. Nếu là khách quý, khách là quan chức, có vai vế thì chủ nhà chọn nơi uống rượu là chỗ sang chảnh nhất trong nhà, thường là chỗ rộng nhất trong ngôi nhà dài. Khi uống rượu cần không đơn thuần chỉ có chủ nhà với người khách đến chơi, mà chủ nhà thường mời thêm hàng xóm, đồng đội, bà con láng giềng đến nhà cùng chung vui, uống rượu. Những người được mời đến khi nào cũng mang theo nhiều ché rượu cần của mái ấm gia đình mình để góp vui, chứ ít ai đi tay không …

“ Rượu cần ngon là khi uống vào lưỡi có mùi cay, vị ngọt nồng nàn, nóng ấm râm ran! Có khi rượu cần ngon là uống vào trong miệng có vị lạt, một chút ít đắng …. ”, già làng Ama Bích tấm tắc nói.

Nói về cách uống rượu cần của người Ê-đê, ông Y Kô Niê – Phó phòng nhiệm vụ văn hóa truyền thống – Sở Văn hóa – Thể Thao – Du lịch tỉnh Đắk Lắk, san sẻ : “ Sở dĩ người Ê-đê chỉ dùng một cần trúc khi uống là biểu lộ sự thân thiện, thân thiện. Điều đó cho thấy không hề có nghi vấn về bùa ngải, thuốc độc có trong rượu, tạo sự tin yêu tuyệt đối cho mọi người khi uống rượu. Người Ê-đê rất kiêng cữ khi uống rượu cần mà thả cần giữa chừng, điều đó là mất nhã nhặn ”.

Ông Y Kô Niê cho biết thêm, trong buôn làng người Ê-đê, rượu cần ở mỗi mái ấm gia đình có một mùi vị đặc trưng riêng, có công dụng khác nhau. Có mái ấm gia đình rượu cần làm ra có vị chua, vị ngọt, vị đắng hoặc vị nhạt. Khi người đồng bào Ê-đê xếp từng ché rượu cần uống đại trà phổ thông thì xếp theo từng vị của rượu theo thứ tự ngọt, chua, đắng, nhạt … các vị rượu này sẽ giải vị cho nhau, nên mọi người hoàn toàn có thể đi dạo, uống rượu thâu đêm mà không say, sáng dậy không hề bị đau đầu.

Viết Hảo Báo Dân Trí